Lăng vua Đinh Tiên Hoàng và lăng vua Lê Đại Hành được tọa lạc tại khu vực núi Mã Yên, ngọn núi làm Tiền án của đền thờ vua Đinh Tiên Hoàng.

          Núi Mã Yên có hình dáng tựa như một con ngựa, với độ cao 80m, vượt qua hơn 200 bậc đá du khách sẽ lên tới đỉnh núi Mã Yên. Đứng trên núi, du khách có thể phóng tầm mắt bao quát toàn cảnh Cố đô Hoa Lư với núi, sông, ruộng đồng, làng mạc quần tụ xung quanh tạo nên một thắng cảnh hữu tình, thơ mộng, đồng thời nơi đây còn là không gian linh thiêng, nơi an nghỉ vĩnh hằng của hai vị anh hùng dân tộc.

          Thế kỷ X, dưới triều Đinh-Tiền Lê, núi Mã Yên là ngọn núi nằm trong khu Thành ngoại của kinh đô Hoa Lư. Phía tây là dãy núi Đại Vân có vị trí chiến lược, là bức tường thành thiên nhiên kiên cố bảo vệ khu vực trung tâm của kinh đô. Phía đông, núi Mã Yên nối với đoạn tường Vầu (đoạn tường thành nhân tạo, thế kỷ X) để sang dãy núi Ngũ Phong Sơn hùng vĩ. Phía bắc là dòng sông Hoàng Long uốn lượn, nơi ghi dấu ấn với tuổi thơ của vua Đinh và các sự kiện trọng đại của Nhà nước Đại Cồ Việt…

          Sau khi vua Đinh băng hà vào năm Kỷ Mão (năm 979), quần thần đã đưa linh cữu của Tiên đế an táng tại đỉnh núi Mã Yên để đề cao tinh thần thượng võ của nhà vua. Đại Việt sử ký toàn thư có chép: “rước linh cữu của Tiên Hoàng đế về chôn ở sơn lăng Trường Yên”. Khi vua Lê Đại Hành băng hà, quần thần cũng an táng về phía nam dưới chân núi Mã Yên, lăng  dựa lưng vào núi Mã Yên làm hậu chẩm, tả hữu có hai dãy núi chạy dọc tạo hình thế tay ngai nên còn được gọi là Hoàn Ỷ sơn. Đại Việt sử ký toàn thư chép: “Ất Tỵ, năm thứ 12 (1005), mùa xuân, tháng ba , vua băng ở điện Trường Xuân gọi là Đại Hành Hoàng đế, sau nhân dân dùng miếu hiệu mà không đổi, chôn ở sơn lăng châu Trường Yên”. Theo quan niệm của người xưa, lăng vua Đinh, vua Lê đều được đặt vào nơi được gọi là “huyệt đế vương”.

          Lăng vua Đinh được an táng trên khu đất khá bằng phẳng, xây theo kiểu cuốn vòm, được trang trí đề tài “lưỡng long chầu nguyệt”. Phía trước lăng dựng bia đá. Văn bia cho biết: “Đinh triều, Tiên Hoàng đế chi lăng, Minh Mệnh nhị thập nhất niên, ngũ nguyệt, sơ nhị nhật, phụng sắc kiến” (Dịch nghĩa: Lăng của vua Đinh Tiên Hoàng được phụng chỉ xây dựng vào ngày mồng 2 tháng 5 năm 1840). Văn bia cũng ghi lại “Hàm Nghi nguyên niên, cửu nguyệt, nhị thập tứ nhật trùng tu Tiên đế lăng” (Dịch nghĩa: Ngày 24 tháng 9 năm 1885, dưới triều vua Hàm Nghi, trùng tu lăng Tiên đế).

Lăng mộ Vua Đinh Tiên Hoàng nằm trên đỉnh núi Mã Yên

          Lăng vua Lê được xây dựng trong khuôn viên khá rộng nhìn ra cánh đồng xứ Hậu đường, xung quanh xây tường hoa bảo vệ. Lăng vua Lê cũng được xây theo kiểu cuốn vòm, trang trí họa tiết lưỡng long chầu lá đề và mặt hổ phù.  Phía sau lăng, trên một mỏm đá cao, sát chân núi có dựng một văn bia. Nội dung văn bia cho biết; “Lê Đại Hành hoàng đế lăng, Minh Mệnh nhị thập nhất niên, ngũ nguyệt, sơ nhị nhật, sắc kiến” (Dịch nghĩa: Lăng của vua Lê Đại Hành được phụng chỉ xây dựng vào ngày mồng 2 tháng 5 năm 1840).

Lăng mộ Vua Lê Đại Hành nằm dưới chân núi Mã Yên

           Lăng vua Đinh, lăng vua Lê có vị trí liền kề với các di tích phụ cận liên quan tới triều Đinh-Tiền Lê như: đền thờ vua Đinh, đền thờ vua Lê, chùa Nhất Trụ, chùa Ngần, Phủ Bà chúa…rất thuận lợi cho du khách khi tham quan, chiêm bái.

           Đứng trên núi Mã Yên, du khách có thể phóng tầm mắt bao quát toàn cảnh Cố đô Hoa Lư với núi, sông, ruộng đồng, làng mạc quần tụ xung quanh tạo nên một thắng cảnh hữu tình, thơ mộng mà thiên nhiên đã ưu ái giành tặng cho con người và mảnh đất nơi đây.